Donderdag schreef ik een blog over dilemma’s bij digitale transformatie. Gaat robotisering straks écht onze baan overnemen of zal mensenwerk altijd blijven bestaan? Dit vraagstuk doet me denken aan een reportage die ik in 2009 maakte.
Maandagochtend zeven uur. Amsterdam komt tot leven. Op de schoonmaker na is het stil achter de grote glazen ramen van het Werkplein van de Dienst Werk en Inkomen (DWI). Het gebouw aan de Weesperstraat is nog tot negen uur voor het publiek gesloten. Maar bij de ingang naar het kantorencomplex druipen de eerste medewerkers binnen.
De DWI van de gemeente Amsterdam voert in 2009 de Wet Werk en Bijstand (WWB) uit. Deze wet regelt dat mensen zonder werk en geld een uitkering kunnen aanvragen. De afdeling Handhaving van de DWI ziet erop toe dat de mensen die bijstand aanvragen, er ook echt recht op hebben.
De afdeling behandelt aanvragen van mensen die een bijstandsuitkering willen. Onderdeel van de aanvraagprocedure, is een onaangekondigd bezoek bij de aanvrager thuis. Daarbij wordt bekeken of de thuissituatie klopt met de gegevens die op het aanvraagformulier ingevuld zijn. De medewerkers doen ook onderzoek bij en naar fraude.
Achter haar bureau vertelt handhavingspecialist Roos dat zij en al haar collega’s die de huisbezoeken doen, altijd vroeg beginnen. In de ochtend worden de dossiers doorgelopen, waarop de handhavers zo snel mogelijk naar buiten gaan. Rond negen uur gaan ze op pad, een colonne kleine autootjes rijdt de parkeergarage uit, op weg naar de adressen van cliënten in Amsterdam-Oost en het centrum.
De Indische Buurt
Verval, dichtgetimmerde deuren en ramen. Dat is wat opvalt in dit gedeelte van de Indische Buurt. Enkele huizen staan in de steigers en worden gerenoveerd. Halverwege de Borneostraat wordt in het kader van stadsvernieuwing een heel woonblok gesloopt. Waar ooit huizen stonden, ligt nu een groot gapend gat. Het is in deze wijk waar Alex de Haan woont.
Alex heeft enkele maanden vastgezeten, zit in de schuldsanering, heeft gezondheidsproblemen en was verslaafd aan drugs. Hij is nu vrij man, maar heeft geen inkomsten. Een afgesleten trap en een gedeeltelijk gestoffeerde gang geven toegang tot zijn woning. Het is er muf en stoffig. Bruine gordijnen hangen roerloos achter vitrages die ooit wit waren. In de woonkamer staat een tafel, erop liggen kranten, twee afstandsbedieningen, een half geopend zakje wiet, lange vloei en een aansteker.
Roos deelt een folder uit en vertelt Alex over zijn rechten en plichten tijdens dit huisbezoek. Als hij wil, dan kan hij ook op kantoor langskomen voor een gesprek. Alex heeft echter geen bezwaar tegen de onaangekondigde visite, al krijgt hij wel de kriebels van instanties en al helemaal van instanties die hem komen controleren. Het is een serieus geval van instantiekriebels. Alex zit nerveus in zijn stoel met zijn handen te tikken en is duidelijk niet op zijn gemak. “Ik was bang dat de politie voor de deur stond”.
De telefoon gaat. Het is zijn begeleider van het Leger des Heils die voor de deur staat. “Ja, kom maar binnen. De mensen van de soos zijn er”. Even later gaat de deur open. Een grote man stelt zich met ferme handdruk voor. Hij gaat op de plek van Alex zitten, die de kamer uitloopt en weer terugkomt met een groot Heineken blik, dat vanaf nu dienst doet als stoel.
Roos vervolgt ongemoeid haar verhaal. Na de vraag hoeveel bankrekeningen hij heeft raakt Alex de weg kwijt. “Ik heb één bankrekening. Nou, eigenlijk twee. Maar die ene werkt en die andere is geblokkeerd”. Dan bemoeit de Leger des Heilsman zich met het gesprek. “Maak het nou niet ingewikkelder dan dat het is”, zegt hij. “Niet teveel overbodige dingen vertellen. Je hebt gewoon één rekening”. “Oké. Ik heb één rekening”, zegt Alex.
“Je hebt ook een brommer?”, vraagt Roos. Alex springt op. “Hoe weet jíj dat?”, zegt hij fel. Roos legt uit dat de DWI in het kentekenregister van de RDW kan kijken en daaruit blijkt dat hij een brommer heeft. Alex kalmeert en op de vraag of hij nog meer kentekens op zijn naam heeft, antwoordt hij dat hij vroeger nogal eens wat auto’s op zijn naam had staan. Maar nu niet meer. Het gesprek wordt afgerond en binnenkort ontvangt Alex van zijn klantmanager bericht over zijn uitkering.